مرکز لجستیک یک محل فیزیکی یا یک سیستم است که برای مدیریت و تسهیل فرآیندهای لجستیک و زنجیره تامین استفاده می‌شود. این مرکز ممکن است شامل انبارها، نقاط توزیع، سامانه‌های مدیریت انبار، سیستم‌های حمل و نقل و تجهیزات مربوط به بسته‌بندی و برچسب‌زنی باشد. اهداف اصلی یک مرکز لجستیک شامل بهبود کارایی و کاهش هزینه‌ها در زنجیره تامین، بهبود زمانهای تحویل، بهبود مدیریت موجودی، افزایش امنیت و کیفیت محصولات است. این مراکز معمولاً با استفاده از فناوری اطلاعاتی مدرن و نرم‌افزارهای مدیریت زنجیره تامین (Supply Chain Management) عمل می‌کنند. امروزه، با توجه به پیشرفت تکنولوژی، مفهوم مراکز لجستیک به شکل مجازی یا ابری نیز وجود دارد که به عنوان یک پلتفرم آنلاین برای مدیریت فرآیندهای لجستیک استفاده می‌شود.
به طور کلی، مراکز لجستیک به انواع مختلف تقسیم می‌شوند، که در زیر به برخی از این انواع اشاره خواهم کرد:
این تنها چند نمونه از انواع مراکز لجستیک هستند و واقعیت این است که در صنعت لجستیک، تنوع بسیاری از این مراکز وجود دارد، گاهی با ترکیبی از وظایفی که بالا ذکر شده‌اند.
مراکز لجستیک عموماً خدمات متنوعی را ارائه می‌دهند که در بهبود عملکرد زنجیره تأمین و مدیریت موثر منابع و مواد کمک می‌کنند. برخی از خدمات اصلی که در مراکز لجستیک ارائه می‌شود عبارتند از:
این شامل نگهداری و مدیریت مواد و محصولات در انبارهای مرکزی است. این خدمات شامل مدیریت دقیق موجودی، بررسی و کنترل کیفیت، بسته‌بندی و برچسب‌زنی محصولات، و توزیع داخلی می‌شود.
این شامل حمل و نقل مواد و محصولات از مبدأ به مقصد است. این خدمات شامل برنامه‌ریزی حمل و نقل، انتخاب روش حمل و نقل مناسب، مدیریت ارسالی‌ها و پیگیری وضعیت حمل و نقل است.
این شامل برنامه‌ریزی و کنترل فرآیندهای مرتبط با زنجیره تأمین است. این خدمات شامل تأمین مواد و قطعات، برنامه‌ریزی تولید، مدیریت تقاضا، و مدیریت تامین کنندگان است.
این شامل خدمات امدادی در مواقع بحرانی مانند بلفور، پشتیبانی فوریتها، بازیابی بحرانی داده‌ها، و تأمین مواد اضطراری است.
این شامل خدمات مالی مانند مدیریت حساب‌ها، تسویه حساب‌ها، بررسی اعتبار، و مدیریت مالی است.
دهکده لجستیک (Logistics Village) یا همچنین به آن "پارک لجستیک" نیز گفته می‌شود، یک نوع مرکز لجستیک متمرکز است که در آن چندین شرکت لجستیکی و شرکت‌های دیگر در زمینه‌های مرتبط در یک منطقه فیزیکی یا پارک صنعتی قرار می‌گیرند.
دهکده لجستیک معمولاً برای ایجاد تعامل و همکاری بین شرکت‌های لجستیکی، بهبود زنجیره تامین و کاهش هزینه‌ها طراحی شده است. این مراکز زیرساخت‌های مناسب برای انبارها، مناطق توزیع، سامانه‌های حمل و نقل و خدمات دیگر به مشتریان ارائه می‌دهند. با تجمع چندین شرکت لجستیکی در دهکده لجستیک، امکانات مشترکی مانند اشتراکی از منابع، التیام کمبودهای عملیاتی و بهره‌وری بالاتر به‌وجود می‌آید. همچنین، ارتباط و همکاری بین شرکت‌ها برای شبکه‌سازی و تسهیل فرآیندهای لجستیکی نیز تقویت می‌شود.
دهکده لجستیک می‌تواند شامل امکاناتی نظیر انبارها، سالن‌های نمایشگاهی، مناطق تجاری، مراکز حمل و نقل، خدمات پس از فروش و زیرساخت‌های ارتباطی و فناوری باشد. همچنین، موقعیت جغرافیایی مناسب، بهبود دسترسی به بازارها و آسانی حمل و نقل نیز از ویژگی‌های مهم دهکده لجستیک است. دهکده لجستیک می‌تواند به عنوان یک هاب لجستیکی منطقه‌ای عمل کند و نقش مهمی در توسعه صنعت و تجارت بین‌المللی داشته باشد.
مهمترین مزایای خدمات لجستیک عبارتند از:
هر پروژه ممکن است نیازها و فرآیندهای خاص خود را داشته باشد، اما این مراحل کلی نشان‌دهنده‌ی فرآیند عمومی کار مهندسین مشاور است.
لجستیک و زنجیره تامین دو اصطلاح مرتبط با یکدیگر هستند که اغلب به جای یکدیگر استفاده می شوند. با این حال، تفاوت های کلیدی بین این دو وجود دارد.
لجستیک به مدیریت جریان کالاها و اطلاعات در سراسر زنجیره تامین اشاره دارد. این شامل فعالیت هایی مانند حمل و نقل، انبارداری، بسته بندی، و مدیریت موجودی می شود. هدف لجستیک اطمینان از تحویل محصولات به موقع، با کیفیت و مقرون به صرفه به مشتریان است.
زنجیره تامین به مجموعه ای از شرکت ها، افراد، فعالیت ها، اطلاعات و منابع مرتبط با تولید و تحویل یک محصول یا خدمت اشاره دارد. زنجیره تامین از منبع مواد اولیه تا تولید، توزیع و مصرف را شامل می شود.
تفاوت های کلیدی بین لجستیک و زنجیره تامین عبارتند از:
مدل 7R در لجستیک یک مدل است که برای بهبود عملکرد و کارایی زنجیره تأمین استفاده می‌شود. این مدل توسط لوتریکس و وان و دیتریش در سال 1994 ارائه شده است و شامل هفت عنصر اصلی است که با حرف R شروع می‌شوند:
تضمین مقدار صحیح کالاها و محصولات در هر مرحله از زنجیره تأمین.
تضمین تحویل کالاها و محصولات در زمان مناسب و مطابق با نیازهای مشتریان.
تضمین تحویل کالاها و محصولات به محل مورد نظر مشتریان.
تضمین کیفیت صحیح کالاها و محصولات در هر مرحله از زنجیره تأمین.
کاهش هزینه‌ها و افزایش سودآوری در زنجیره تأمین.
ارائه و استفاده از اطلاعات دقیق و به موقع در زنجیره تأمین.
مدیریت درست سفارشات و جلوگیری از خطاها و تاخیرها در پردازش سفارشات.
اجزای کلیدی مدیریت لجستیک عبارتند از:
این اجزا به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند:
مدیریت لجستیک موثر مستلزم هماهنگی و همکاری بین این اجزا است. یک شرکت باید یک استراتژی لجستیک جامع ایجاد کند که نیازهای مشتریان و تجارت خود را برآورده کند.
در اینجا توضیح مختصری در مورد هر یک از اجزای کلیدی مدیریت لجستیک آورده شده است:
حمل و نقل یکی از مهم ترین اجزای مدیریت لجستیک است. روش های حمل و نقل مختلفی وجود دارد، از جمله حمل و نقل جاده ای، حمل و نقل ریلی، حمل و نقل هوایی و حمل و نقل دریایی. شرکت ها باید روش حمل و نقلی را انتخاب کنند که برای نیازهای خاص آنها مناسب باشد.
انبارداری به معنای ذخیره کالاها در یک مکان امن و ایمن است. انبارداری می تواند برای ذخیره کالاهای اضافی، کالاهای در حال انتظار برای حمل و نقل و کالاهای بازگردانده شده استفاده شود. شرکت ها باید اندازه و ظرفیت انبار خود را بر اساس نیازهای خود تعیین کنند.
بسته بندی برای محافظت از کالاها در برابر آسیب در طول حمل و نقل و انبارداری ضروری است. بسته بندی همچنین می تواند برای شناسایی و ردیابی کالاها استفاده شود. شرکت ها باید بسته بندی هایی را انتخاب کنند که برای نوع کالا و روش حمل و نقل مناسب باشد.
مدیریت موجودی شامل نظارت بر مقدار کالاهای موجود در انبار است. هدف مدیریت موجودی اطمینان از اینکه شرکت همیشه مقدار مناسبی از کالاها را در انبار دارد تا بتواند نیازهای مشتریان را برآورده کند. شرکت ها باید از یک سیستم مدیریت موجودی برای ردیابی موجودی خود استفاده کنند.
اطلاعات و کنترل برای تصمیم گیری در مورد مدیریت لجستیک ضروری است. شرکت ها باید داده هایی را در مورد تقاضای مشتری، هزینه های حمل و نقل و موجودی جمع آوری و تحلیل کنند. این داده ها می تواند برای شناسایی فرصت های بهبود بهره وری و کارایی استفاده شود.
یک شرکت می تواند از یک نرم افزار مدیریت لجستیک برای جمع آوری و تحلیل داده ها استفاده کند. این نرم افزار می تواند به شرکت ها کمک کند تا دید بهتری نسبت به زنجیره تامین خود داشته باشند و تصمیمات بهتری بگیرند.
